Ban nhạc post-rock Mono sẽ biểu diễn ở Tp.HCM vào 29-10 tới đây
Âm nhạc Nhật Bản : X-Japan và phần còn lại
Trong một khảo sát ý kiến từ một trang web dành cho cộng đồng yêu thích nhạc rock hồi 2013, X-Japan đứng chễm chệ ở vị trí đầu danh sách khi người xem được hỏi ai là nhóm nhạc Nhật Bản kế tiếp họ muốn xem tại một festival âm nhạc Go! Go! Japan do Trung tâm trao đổi văn hóa Nhật Bản (Japan Foundation) tổ chức. Theo tiêu chí hoạt động, mọi hoạt động xúc tiến, trao đổi văn hóa do Trung tâm tổ chức đều cần phải miễn phí. Đương nhiên X-Japan, hay tuyệt đại đa số các cái tên còn lại, vốn thuộc văn hóa Visual Kei do X-Japan khởi xướng (như Gazette, L’Arc en Ciel) hoặc âm nhạc đại chúng như flumpool, ONE OK ROCK đều có xác suất đặt chân đến Việt Nam bằng 0, và càng không thể đến từ nguồn vốn eo hẹp hay nằm định hướng của một tổ chức xúc tiến văn hóa. Để làm được điều đó, cần một quá trình dài, một nền móng xây dựng nhất định, và không có một ngoại lệ cho bất kỳ quốc gia nào.
Tại Việt Nam, những hiện diện đầu tiên rõ rệt của văn hóa Nhật Bản trước và sau giai đoạn mở cửa vẫn còn khá eo hẹp tính đến trước thời điểm này. Khi nhà văn chuyên viết về ngoại tình tuổi trung niên Junichi Watanabe, nổi tiếng nhất tại Việt Nam với tác phẩm Đèn không hắt bóng quả bản dịch của Cao Xuân Hạo, qua đời tháng 4 qua, dường như báo giới vẫn không có một dòng thương tiếc. Ngoài những cái tên quá hiển nhiên trong danh sách best seller như bất kỳ tác giả văn học nào khác thuộc bất cứ quốc gia nào miễn đứng tốp như Haruki Murakami, Banana Yoshimoto, khó có thể nêu tên hay tìm thấy hơn 10 tác giả văn học Nhật nào khác, cũng như thấy tần suất xuất hiện của họ trên truyền thong (và không đi ra từ chính các nhà xuất bản sách). Trái lại, hòa cùng dòng chảy sản xuất nội dung tự phát và internet, văn hóa manga, anime trong giới trẻ Việt Nam theo gót những bạn trẻ tiên phong và tự phát khám phá, tự tay gầy dựng nên một cộng đồng của riêng mình, mạnh mẽ nhưng cô lập và tự cô lập cho đến thời gian gần đây. Nếu không phải các loại hình văn hóa truyền thống được ưa chuộng trên hầu hết quốc gia trên thế giới khi nhắc đến nước Nhật và trong một phần cố định các hoạt động trao đổi văn hóa, nước Nhật trong mắt các bạn trẻ ngày nay có chỗ đứng trong những trái tim quan tâm thật sự, và kể cả khi đó, hình ảnh ấy vẫn còn quá nhiều khoảng trống. Phải chăng con số 10000 người Nhật sinh sống và làm việc tại Việt Nam so với 100.000 người Hàn Quốc xác minh thực tế này?
ONE OK ROCK, nhóm nhạc có đến 3 sáng tác được chọn làm nhạc chủ đề cho cả 3 phần bộ phim “Kiếm tâm” chuyển thể từ bộ manga cùng tên.
Mỗi khi có một nhóm thần tượng hay một thần tượng từ Hàn Quốc đến Việt Nam, đồng loạt các cỗ máy quảng bá nhỏ hơn lăn bánh, đều đặn: Lottemart, Lotteria, Samsung, Tous les Jours, hàng loạt những gameshow và series truyền hình “made-in-Korea”, và mới đây nhất là CGV. Các buổi diễn diễn ra tại các sân vận động quy mô lớn, dàn âm thanh khủng, vé đắt trên trời và hàng loạt các thương hiệu tranh phần tham gia, hậu thuẫn mạnh mẽ bởi truyền thông hướng Hàn Quốc và lượng fan lõi đã trưởng thành theo thời gian. Trong khi đó, Tokyo Girls’ Style, một nhóm nhạc thần tượng trẻ rất nổi trong tay nhà quản lý avex group lừng danh tại Nhật đặt chân đến Việt Nam trong một chương trình miễn phí, ít ỏi truyền thông, và bảo trợ bởi chuỗi cửa hàng bán lẻ Family Mart, và sự đón nhận chỉ gọi được là ấm. Thậm chí bi đát hơn, chiến dịch 3 tháng ròng rã của trang Phim Nhật trên facebook vận động tự phát để công chiếu bộ phim bom tấn Rurōni Kiếm tâm (Ruronin Kenshin) tuyệt đối không nhận được bất cứ sự chú ý nào từ giới truyền thông trong nước, và sau nhiều lời từ chối từ các nhà phát hành trong nước và … Hàn Quốc, cuối cùng đã được Lotte, vẫn một thương hiệu Hàn Quốc khác, phát hành vào tháng 12 năm nay. Có phải đó là một thất bại thành công hay một thành công thất bại?
X-Japan, nhóm nhạc rock Nhật Bản nổi tiếng nhất thế giới hiện nay, đang ra sức quảng bá cho buổi diễn vô tiền khoáng hậu ở quảng trường Madison huyền thoại, thành phố New York
MONO – chuyến đi đơn-độc
Không “toan tính” như cơn Hàn lưu (K-wave), cũng không cảm thấy một nhu cầu vô cùng cấp thiết phải ra sức quảng bá ra khỏi hòn đảo mà ở đó lượng tiêu thụ các sản phẩm nội sinh và ngoại nhập vẫn dồi dào đáng ghen tị, người Nhật gần như rất ít có nhu cầu phải tự quảng bá các sản phẩm văn hóa mình tạo ra. Hay chí ít là âm nhạc: không ngạc nhiên, giữa cái được mô tả là “một hệ thống văn hóa chủ lưu đồ sộ và không dưới 1000 dòng chảy alternative đối nghịch với nó” (Tom Smith – Japan Underground), số lượng nghệ sĩ Nhật nổi tiếng và được yêu mến ở các thị trường khác theo ngả độc lập, tự thân vận động là một chín một mười nếu đem đi so với lượng các nghệ sĩ xuất dương theo ngả chính ngạch, được các ông bầu và hãng đĩa chống lưng.
Thực tế, nhóm nhạc MONO, đại diện post-rock lớn nhất tại Nhật hiện nay, là một cái tên điển hình của nhóm nghệ sĩ đầu tiên. Cái tên MONO, theo thành viên sáng lập Takaakira Goto, chỉ về sự đơn nhất, là cách nhóm muốn người nghe nhìn nhận về âm thanh họ sinh ra như một thể thống nhất, cho dù nó không khỏi gợi liên tưởng đến niềm bi ai mono no aware luôn hiện hữu trong văn hóa Nhật. Sau hơn 12 năm tồn tại, 8 album, được John Zorn đỡ đầu, được cộng tác với nhà sản xuất xuất chúng Steve Albini (album In Utero của Nirvana), cộng với một mật độ lưu diễn dày đặc đáng ghen tị với bất cứ nghệ sĩ chuyên nghiệp nào, xuất hiện ở lễ hội âm nhạc ngoài trời lớn nhất ở Nhật Fuji Festival, MONO vẫn đi tiếp trên con đường đơn-độc họ đã chọn, của những âm thanh giàu sức biểu đạt chứ không cần đến lời ca.
Ban nhạc MONO
Không phải từ một thương hiệu sang trọng hay một thương hiệu tiêu dùng phổ thông, cũng không trong khuôn khổ một cuộc giao lưu văn hóa do Japan Foundation tổ chức, việc MONO đặt chân đến Việt Nam lần đầu tiên giữa nhiều dấu chấm hỏi hơn chấm cảm. Tại sao một nhóm nhạc như vậy lại được chọn, khi người yêu nhạc Nhật hầu như rất ít khi nhắc đến họ, người nghe nhạc đại chúng cũng không biết nhiều về họ? Được mô tả là “chiếc phản lực lao vào một buổi hòa nhạc của Beethoven”, một thứ âm thanh đậm đà chất giao hưởng kết hợp chuyên tay các nhạc cụ phổ thông và các nhạc cụ biên chế dàn nhạc, MONO cũng không được quan tâm trong giới nghe nhạc cổ điển tại Việt Nam. Thực tế, post rock, dòng nhạc gần nhất có thể mô tả được âm thanh của MONO, lại phổ biến ra từ và được yêu thích bởi một nhóm trong cộng đồng nghe nhạc rock luôn tự cho mình cởi mở, nhưng luôn khép mình vào khuôn khổ tự đặt. Ngoài thỏa mãn khả dĩ được nhu cầu thưởng thức âm nhạc, mục đích tối thượng của một kinh nghiệm âm nhạc, có lẽ buổi diễn của MONO sắp tới khó có một mục đích nào khác thỏa đáng hơn, nhất là các mục đích quá thường thấy ở đây khi mà âm nhạc chỉ là một tấm bình phong cho các cuộc chơi nhiều lợi ích, không hơn.
Tương phản với những rộn ràng hiếm có tại Đông Nam Á (và trên toàn thế giới!) của văn hóa Nhật trong 1 hay 2 năm qua, khi ONE OK ROCK có những show diễn cháy vé, kể cả trước lẫn sau khi sáng tác của nhóm lần lượt được chọn làm nhạc chủ đề cho cả 3 phần Kiếm tâm (mà vào thời điểm này đang oanh tạc phòng vé Châu Á), khi tập đoàn Amuse Inc. lần lượt thông báo những show diễn vô cùng được đón nhận của một loạt các nghệ sĩ tầm cỡ của Nhật như Perfume, NANA MIZUKI,, tại Việt Nam chỉ có một sự gần như yên ắng, hoặc không là sự đơn điệu xuyên suốt. Giải thích điều đầu tiên, có chăng, đó là giữa cuộc khủng hoảng không hồi kết của nền kinh tế của chính nền công nghiệp âm nhạc, người Nhật cuối cùng cũng buộc phải năng nỗ hơn trước trong quảng bá các sản phẩm “nội địa” đóng cộp dấu chất lượng, và, dù khó để thừa nhận, theo sau người láng giềng Hàn Quốc nhiều năm là ít. Nhưng còn ở Việt Nam, có thể cho đó là cái giá của sự tự phát, tự phát cho chính nền văn hóa chinh phục các nền văn hóa khác bằng chất hơn là lượng, thực hơn là ảo – hữu xạ tự nhiên hương, cho đến hôm nay. Nhưng chưa hết, đó còn là sự thiếu vắng khó hiểu những dòng chảy văn hóa mới, đương thời hơn, theo điều tiết mới, cùng hạn chế khơi thông các dòng chảy ngoài chính những dòng chảy cũ xưa, “truyền thống”, đặc biệt dễ đúng với âm nhạc và điện ảnh.
Có thể dễ nhận thấy đã có ít nhiều các chuyển động, các luồng đầu tư không chỉ ở cấp độ nhà nước mà còn tư nhân, tổ chức từ Nhật vào văn hóa Nhật tại Việt Nam, đơn cử là sự phát triển của tạp chí tiếng Việt về văn hóa Nhật Kilala hay loạt áp đảo 12 phim truyện Nhật sẽ chiếu trên VTV trong 6 tháng tới. Nhưng như vậy có đã đủ để người hâm mộ nhiệt thành tơ tưởng về một cuộc soán ngôi ngoạn mục của văn hóa Nhật, hay chí ít mơ về một tương lai lắm nhiệt, bớt hàn, hơn hiện nay. Thế nhưng nó lại đặt ra một câu hỏi mới, cần đến bao lâu và những phương thức nào để cuộc chinh phạt văn hóa này thật sự phát huy hiệu quả. Có phải, con đường ngắn hơn ở đây bắt đầu ở con số gần bằng 0 và vào tay người bản xứ, hay tốt hơn hết, nó bắt đầu từ ý thức và sự năng động đang lớn dần từ chính sự tự phát, sự độc lập? Câu trả lời, không dễ dãi như những tấm vé miễn phí các trải nghiệm marketing văn hóa, chắc chắn buộc phải nằm trong hành động.