Với số lượng ban nhạc chơi heavy metal trên đầu người nhiều hơn bất cứ nơi nào khác trên thế giới, Phần Lan đang nằm tại tâm điểm của cộng đồng metal bện khít toàn cầu. Chúng ta cùng xem cách người ta xác định thành phố nào của Phần Lan đạt danh hiệu thủ đô Metal. Chúng ta cũng sẽ trò chuyện với nhà nghiên cứu thuộc ĐH Phần Lan, người đứng sau Hội thảo Heavy Metal Hiện đại tổ chức thường niên.
Phần Lan chính là quốc gia của heavy metal, với hơn 53 ban nhạc trên 100.000 cư dân – nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào trên thế giới (ở Việt Nam, chúng ta có … 53 ban nhạc metal trên 90 triệu cư dân)
Thế còn thành phố nào của Phần Lan là đô thị metal nhất? Một trang web tên gọi Capital of Metal đề nghị sẽ đưa ra đáp án, hoặc đúng hơn là đã để các ban nhạc và fan hâm mộ cung cấp đáp án, vì đương nhiên là chỉ có quan điểm của họ mới có trọng lượng. Phần Lan có thể là quốc gia duy nhất nơi âm nhạc metal và người sáng tác đều nhận được sự rất nhiều trân trọng, tôn trọng, và, hãy cũng hô to: có cả tình yêu nữa.
Các ban nhạc đang tham gia đưa tên tuổi của họ vào bản đồ Phần Lan thông qua trực tuyến. Họ cũng có thể kể cho cả thế giới biết về bản thân và vùng mà họ xuất thân, bằng chính những gì họ muốn nói. Những nhà tổ chức, bao gồm nhà tổ chức Festival Tuska (có thể tạm dịch là “bi thiết”) danh tiếng tại Helsinki, tức Sony Music Finland, và những hiệu đĩa như Musamaailma và Record Shop X, hy vọng rằng trong quãng từ 9 tháng 5 tới 20 tháng 6, sẽ càng có nhiều hơn trong số hàng ngàn ban nhạc của Phần Lan tham gia và ghi danh vào tấm bản đồ này.
Hàng ngàn nhóm nhạc như thế, và nhạc heavy metal nói chung, có vô vàn đội quân hâm mộ trên khắp quốc gia này – và trên khắp địa cầu. Người yêu metal từ mọi quốc gia có thể truy cập web Capital of Metal để “like” nhóm nhạc họ yêu thích (Tiết lộ: Capital of Metal cũng được Bộ Ngoại Giao Phần Lan, cơ quan đã tạo trang web ThisisFINLAND này, hỗ trợ).
Và có đó các giải thưởng. Khi mọi thứ đã được xong xuôi đến nốt cuối cùng, thành phố thắng danh hiệu Thủ đô Metal sẽ được công bố vào ngày 21 tháng 6, và không chỉ có tiếng mà còn có miếng: thành phố ấy sẽ được đứng ra tổ chức Tuska Festival, một cơ hội quan trọng để chứng tỏ cho cả thế giới biết vì sao họ chiến thắng và củng cố tên tuổi của thành phố lẫn những nhạc công đến từ đó. Ban nhạc nào đã đánh dấu vào bản đồ sẽ tham gia vào một cuộc bốc thăm quà thưởng tại cửa hàng, còn fan hâm mộ truy cập website sẽ có cơ hội nhận một chuyến đi Tuska dành cho hai người, bằng vé VIP hẳn hoi.
Metal Phần Lan rộ nở
Nhạc metal đã chính thức nối liền khoảng cách thế hệ tại Phần Lan, nơi có nhiều ban nhạc metal trên đầu người hơn bất cứ quốc gia nào khác trên toàn thế giới. Ảnh: Jesse Kämäräinen
Hãy bỏ qua những thống kê khô khan sang một bên, dường như thật sự tồn tại một cái gì đó trong tâm tính người Phần Lan – hoặc trong xã hội Phần Lan hoặc trong bầu không khí trong lành của rừng núi, hay thậm chí trong hệ thống giáo dục – đã cho phép heavy metal đơm hoa kết quả. Hoặc có lẽ do bởi tất cả các nguyên nhân trên, và còn hơn thế nữa. Chúng tôi không phải là người đầu tiên nhận ra điều này – thậm chí đây cũng không phải là bài viết đầu tiên của trang web đề cập vấn đề này.
Có một người Phần Lan đủ tư cách để lý giải, đó là Toni-Matti Karjalainen, người đang là nghiên cứu sinh tại Ngành Kinh doanh tại ĐH Aalto ở Helsinki, nơi chuyên môn của anh bao gồm quản lý xuất khẩu âm nhạc và văn hóa. Là một nhà nghiên cứu có bằng cấp về thiết kế và kinh tế, anh cũng là linh hồn đằng sau sự kiện tên gọi Hội thảo Heavy Metal hiện đại tổ chức mỗi năm một lần, bắt đầu từ 2015 và, không chút gì ngẫu nhiên, được tổ chức ngay tại Helsinki cùng tuần lễ diễn ra Festival Tuska.
Các chủ đề thuyết trình tại hội thảo bao gồm “Vì sao tập trung vào heavy metal Phần Lan khi nghiên cứu triết lý âm nhạc?” “Xuất hành vào miền đất hứa của heavy metal: Làm thế nào một hiện diện mang tính quốc tế đã tác động bối cảnh âm nhạc metal Phần Lan.” “Death/Doom Metal là một phần Yorkshire, Anh” “Folk metal là âm nhạc di sản: Một ví dụ từ Java” và “Thần thoại Phần Lan trong heavy metal.”
Karjalainen đã du hành khắp quả đất để tham dự những buổi diễn metal và phỏng vấn người hâm mộ, và anh đã có cơ hội để nghiềm ngẫm về ý nghĩa của metal Phần Lan đối với phần còn lại của thế giới, và ngược lại.
Nét thu hút và thôi thúc
“Về âm, tiếng Phần Lan rất phù hợp với môi trường metal,” Karjalainen cho biết, rồi anh minh họa bằng một giọng nói theo nhịp điệu. Tiếng Phần Lan (Suomi) là một ngôn ngữ lấy gốc từ nguyên âm, anh cho biết, và “nó rất khớp với các nhạc cụ khác.” Bất cứ ai đã từng học tiếng Phần Lan đều chú ý sự gia tăng của các nguyên âm đôi.
Đương nhiên có nhiều ban nhạc Phần Lan hát bằng tiếng Anh, nhưng “nếu một ban nhạc hát tiếng Phần Lan, nó lại lạ, đặc trưng, thậm chí quyến rũ” cho người nghe nước ngoài. Karjalainen quan sát khán giả khi Mokoma và Stam1na, hai ban nhạc hát tiếng Phần Lan, trình diễn những hòa nhạc đầu tiên tại Nhật, và ngạc nhiên thay, “nguyên cả hàng khán giả sát sân khấu cũng hát lớn theo ca từ của nhóm.”
Theo Karjalainen, ca từ đang đề câp “không hề dễ hiểu, thậm chí kể cả người Phần Lan bản địa.” Nếu metal Phần Lan có thể khuyến khích fan học nằm lòng ca từ mà họ không thể hiểu, nó có thể nói lên được rất nhiều về sức hút của âm nhạc.
Ảnh hưởng và cảm hứng
Vì sao Phần Lan là thủ đô của metal? Vì Obama đã nói như vậy.
Ngoài nhịp điệu của ngôn ngữ, các yếu tố khác cũng cho phép metal Phần Lan phát triển, và hẳn đã giúp hình thành nên âm thanh đặc trưng của nó, dẫu rằng không có một chút gì liên quan tới đặc thù ngôn ngữ Phần Lan. Khái niệm “heavy metal” bao quát một danh sách dường như vô tận các thể loại và tiểu loại âm nhạc: black metal, doom metal, folk metal, glam metal, goth metal, melodic death metal, power metal, pagan metal, speed metal, symphonic metal và nhiều nữa.
Có đó một thiên nhiên Phần Lan, tức môi trường tự nhiên của đất nước Phần Lan, và có đó một thiên nhiên trong mỗi con người Phần Lan, trong tính cách và trong xã hội. Tất cả góp phần làm nên âm nhạc metal Phần Lan.
“Hết lần này tới lần khác, khi ta trò chuyện với người nghệ sĩ,” Karjalainen cho biết, họ nói rằng những nghệ sĩ lớn lên ở những nơi có mùa Đông là những đêm tối kéo dài và thời tiết khắc nghiệt thường chuộng những gam trầm. Nếu là một đứa trẻ vị thành niên có trong tay một cây guitar, “bạn chẳng thể nào mà lập ra một ban nhạc chơi salsa được.” Dù lối diễn giải này có thể dễ gây xung đột với những mẫu số chung về đất nước Phần Lan, “có lẽ ở mức tổng quát nó vẫn đúng,” anh nói.
Rất phổ biến khi nghe các nhà thiết kế lẫn nghệ sĩ đến từ Phần Lan nhắc về cách họ chịu ảnh hưởng từ thế giới tự nhiên – rừng và hồ Phần Lan, và những chất liệu thiên nhiên như gỗ phong – và điều này cũng xảy ra mỗi khi ta nói về nhạc metal. Hơn 70% diện tích tự nhiên của Phần Lan bao phủ bởi rừng, và một tỉ trọng tương tự các album metal của Phần Lan có các thành viên ban nhạc tạo dáng trong rừng.
Tuy nhiên, người nghệ sĩ không thích bị đánh đồng, và các nhóm nhạc Phần Lan thường nổi tiếng bởi cá tính riêng biệt của mình “về ý niệm sáng tác hay kỹ thuật trình diễn”, Karjalainen cho hay. Nightwish và Children of Bodom là hai ban nhạc đã đạt được điều này và đã đóng một vai trò quan trọng trong việc dọn lối cho những nhóm nhạc khác khi metal Phần Lan thật sự cất cánh trong khoảng cuối thập niên 90 và đầu những năm 2000.
Ai ai cũng vui vẻ
Xã hội Phần Lan cũng đóng một phần trong việc tạo điều kiện cho metal phát triển. Tất cả các thể loại âm nhạc đều được tiếp nhận trong hệ thống giáo dục âm nhạc tại tiểu học Phần Lan. “Nếu bạn nói với những người làm việc trong ngành âm nhạc hay chơi trong band, họ sẽ nói rằng điều này đã thật sự tạo nên một tác động vào sự chấp nhận chung của công chúng đối vói thứ âm nhạc này, vì hầu hết những người trẻ đều thử trình diễn một món nhạc cụ vào một thời điểm nào đó.” Karjalainen nói. “Bạn có thể cảm nhận một bầu không khí tích cực dành cho âm nhạc tại đất nước chúng tôi.”
“Dù metal không nhất thiết được xem là mainstream tại Phần Lan,” Karjalainen nói tiếp, “nó cũng không bị nhìn nhận là sự chống đối xã hội. Xã hội Phần Lan đón chào bối cảnh metal với một mức độ chấp nhận cao hơn nhiều quốc gia khác, nơi heavy metal có thể bị bó vào một hiện diện underground. Nó vẫn là một tiể văn hóa – chẳng phải người Phần Lan nào cũng là một chuyên gia về metal – nhưng đó là một tiểu văn hóa không hề nhỏ.”
Bên trong bối cảnh metal này, cũng có rất ít tranh chấp giữa các tiểu lưu hơn ở nhiều quốc gia khác. “Ai cũng vui vẻ và chúng tôi đều là bạn bè,” Karjalainen kết.
Thi Lăng (dịch từ https://finland.fi/arts-culture/finnish-metropolises-vie-to-win-capital-of-metal)